Column Jaswina – Aflevering 1: Het filmparadijs

Bollywoodfilms. Als kind fascineerden die mij enorm. Ook al begreep ik er vaak niets van. Maar de zang en de dans, de kleurrijke kleding, de spannende geluiden op de momenten waarbij ik geacht werd stil te zijn – juist dan wilde ik weten wat er gebeurde en wat er werd gezegd – namen mij mee naar een andere wereld. Een wereld die ik deels herkende, maar deels ook vreemd was. De herkenning zat in de uiterlijke kenmerken van de personages en de traditionele kledij. Het vreemde zat in de gebruiken en tradities die in de films te zien waren en in de taal. Vaak werd van mij verwacht dat ik de inhoud zelf zou kunnen plaatsen. Na drie keer – zonder dat het mij ooit begon te vervelen – dezelfde film gezien te hebben, lukte dat aardig. En zonder dat ik het door had leerde ik de taal die er gesproken werd in de films te begrijpen.

Bollywood-DancingHet was ook gezellig om met elkaar naar de films te kijken. Samen met ooms en tantes, nichtjes en neefjes bij nanie [oma] thuis. De Bollywoodfilms doorbraken de grenzen tussen man en vrouw en tussen jong en oud. De vrouwen dweepten met de held, de mannen genoten van de gevechten, de ouderen zagen hun eigen leefregels weerspiegeld in de films en de kinderen (waaronder ik) werden meegenomen in het sprookje waarin het goede het kwade overwon en iedereen verder lang en gelukkig leefde. Tijdens de films werd flink gegeten. De baklucht van de bara’s, phulauri’s, bakabana’s hing in de kleine woonkamer.

Het kijken naar Bollywoodfilms werd helemaal een bijzondere ervaring toen ik mee mocht naar midnightvoorstellingen. Sinds de jaren zeventig werd er in de grote steden op de zondagavonden een Bollywoodfilm vertoond. De bioscoopzaal werd afgehuurd op momenten dat er geen reguliere films werden vertoond, veel ander keus dan de zondagavond/nacht was er dus niet. Ondanks het onmogelijke tijdstip was de belangstelling groot. Dat de popcorncounter gesloten was, was ook geen probleem. Men nam gewoon de eigen bara’s, phulauri’s en bakabana’s mee. De familieleden doften zich op, want dit was niet louter een gelegenheid waarbij ze in staat werden gesteld om de oriëntatie op India in leven te houden, maar ook (en misschien was dat wel belangrijker) om verre familieleden te ontmoeten voor wie zo’n avond ook een uitje was, een gelegenheid om nieuwtjes met elkaar uit te wisselen. De sfeer tijdens zo’n avond was uitgelaten en onbezorgd. Maar hoe gezellig zo’n nacht ook was, de vertoning van de film op zo’n onmogelijk tijdstip in een ontstane niche ergens in de week, was veelzeggend. Je was als groep erg afhankelijk van de welwillendheid van de bioscoophouder om een deel van je eigen cultuur te mogen beleven. In dergelijke welwillendheid komt de marge van de samenleving tot uiting waar veel allochtonen in Nederland in leven. En het toont aan hoe er wordt gedacht wordt over niet-westerse culturele uitingen in de publieke ruimte. En nu ik mij dat realiseer, krijgt de herinnering aan de midnightvoorstelling een andere kleur. In ieder geval niet meer zo roze.

Nadat Pathé eind jaren negentig de meeste particuliere bioscopen in de grote Nederlandse steden overnam, verdwenen de midnightvoorstellingen. Maar deze grote filmdistributeur pikte wel degelijk de behoefte aan Bollywoodfilms in de bioscopen op. In 2005 werd de Bollywoodfilm voor het eerst opgenomen in het Nederlandse reguliere filmaanbod en sindsdien worden die gedurende een langere periode en op normale tijden vertoond. Mijn inziens een belangrijk mijlpijl. Waarom? Omdat het voor mij de erkenning is van de volwaardigheid van Bollywoodfilms. Films waar jarenlang geen plek voor was in het regulier aanbod, of moet ik zeggen waar slechts minimale ruimte voor bestond in achteraf gelegen bioscooptheaters en enkel werd toegelaten op momenten dat er niets anders werd gedraaid en wanneer er niemand anders in de bioscoop aanwezig was, kregen nu een volwaardige plaats. Het gevoel dat een belangrijk deel van mijn identiteit jarenlang is gedegradeerd kan ik echter niet van mij afzetten. Waarom moest het vijfendertig jaar duren voordat de Bollywoodfilm werd opgenomen in het regulier filmaanbod? Het antwoord hierop ligt besloten in de marginalisering van culturele minderheden. Zolang dit normaal wordt gevonden, zal een plekje in het filmparadijs niet voor elke minderheidsgroep zijn weggelegd.