De vrije pers/media is/zijn een groot goed. Tot elke prijs moeten we dat verdedigen. Dit betekent echter niet dat de berichtgeving in de media kritiekloos moet worden gevolgd. Ook de media varen er goed bij als ze op het goede spoor worden gehouden.  Het ene medium is natuurlijk het andere niet. Twitter leent zich niet voor nuance, is vaak een product van een impulsieve ingeving en is meer een mening dat een weergave van een feit. Voor facebook geldt ongeveer hetzelfde. Kranten en nieuwsmedia op radio en internet zijn van een andere orde. Van deze mag je een serieuzere omgang met de feiten verwachten. Maar er is veel verschil in kwaliteit, zelfs tussen kwaliteitsmedia. Kranten als De Telegraaf hebben de gewoonte om zaken op te blazen. Sensationele koppen bij artikelen die het ergste doen vrezen. Lezing van het artikel leert dat het allemaal meevalt. Ook dat veel “feiten” controleerbaar onjuist zijn. Ook kranten als NRC en De Volkskrant maken zich hier schuldig aan, zij het in mindere mate.

Hoe kom ik op dit thema? Twee gebeurtenissen in de week van 14 augustus hebben bij mij ergernis gewekt. In de eerste plaats de berichtgeving over de terroristische dreiging in Rotterdam waardoor een concert van Allah-Las werd afgelast en de berichtgeving in De Telegraaf over Fatima Elatik.

Vanaf ’s avonds laat tot halverwege de volgende ochtend  werd door het NOS-journaal op de radio melding gemaakt van een terroristische dreiging die zou uitgaan van een witte Spaanse betelauto. Elk  half uur werd dit bericht herhaald. Halverwege de ochtend bleek dat het hier om een bestelbusje met een Spaans kenteken van een dronken klusjesman ging, en dat de klusjesman geen enkele terroristischte bedoeling had. Maar ook nadien bleven de radiojournalen dat herhalen, nu met de mededeling dat er met het busje niets aan de hand was. Door herhaling van een achterhaald “feit” werd voortdurend nieuws gemaakt. Die ochtend brachten alle kranten onder grote koppen op de voorpagina het nieuws over de dreiging. De “dreiging” werd zodoende veel erger gemaakt dan ze was en mensen onnodig angst aangejaagd. Met zo’n manier van berichtgeving spelen de media terroristen in de kaart. Deze terroristen willen zoveel mogelijk schade veroorzaken in de vorm van dodelijke slachtoffers, materiële schade en angst aanjagen en daarnaast willen ze ook veel aandacht  trekken. Arnold Grunberg noemt het laatstgenoemde verschijnsel  aandachtseconomie. Dat autoriteiten meldingen van een dreiging serieus oppakken is goed. Hyperige berichtgevingen daarover dienen echter geen doel.

Dan Fatima Elatik. Een vriendin van Elatik die ambtenaar is bij de gemeente Amsterdam is, wordt verdacht van fraude. Met de fraude heeft Elatik niets te maken. De Telegraaf maakt groot nieuws van de fraude en plaatst een foto van Elatik bij. Omdat de verdachte ambtenaar vriendin is van Elatik. Stelt u zich eens de volgende krantenkop voor:

“Politicus verdacht van fraude” met een foto van Mark Rutte er bij. Wat denkt u: Mark Rutte heeft gefraudeerd. Bij lezing van het desbetreffende artikel blijkt dan dat een politieke vriend, bijvoorbeeld Keizer, de voorzitter van de VVD, de Facultatieve door manipulatie heeft verkregen. Dat Rutte weliswaar een vriend is van Keizer en tot het directe netwerk van Rutte behoort, maakt van Rutte geen medeplichtige aan de manipulatie van Keizer. Vooral De Telegraaf  en GeenStijl zijn kampioen in onjuiste en suggestieve berichtgevingen.

In het geval van Elatik speelt nog iets anders mee. Zoals Alatik het zelf formuleert: “Met de hele zaak heb ik niets te maken. (…) Bij dat tweede verhaal stond mijn foto in het midden, met pijltjes naar mensen uit mijn netwerk. Op één na waren ze allemaal van Marokkaanse afkomst. Ik werd gebeld door witte vrienden en oud-medewerkers: we hebben jarenlang intensief samengewerkt , waarom sta ik er niet bij? ‘Dan moet ik ze uitleggen: omdat jij niet bruin bent, je bent niet interessant, begrijp dat nou. (…) Burgemeester Van der Laan had er ook bij moeten staan, hij hoort ook tot mijn netwerk’. (…) Als het ging om Hollanders was het niet eens in de krant gekomen.” Tot zover Elatik.

Ook op een subtiele manier kan een gewoon bericht sensationeel worden gemaakt. Een mooi voorbeeld hiervan ontleen ik aan docent journalistiek Rob Vreeken.

Bericht in de krant:

Een gezin uit Nunspeet is dinsdag aan de dood ontsnapt op een beveiligde spoorwegovergang tussen Ermelo en Harderwijk. De 38-jarige bestuurder wist op het nippertje te voorkomen dat zijn auto, waarin zijn echtgenote en twee kinderen zaten, werd gegrepen door de intercity uit Zwolle. Het gezin Van der D. wilde de spoorwegovergang op rijden, toen uit oostelijke richting plotseling de trein kwam aanrijden met een snelheid van 140 km per uur. De bestuurder van de auto werd gewaarschuwd doordat de knipperlichten begonnen te branden en de spoorbomen naar beneden gingen. De man wist zijn auto nog vóór de neergedaalde spoorbomen tot stilstand te brengen. Nauwelijks dertig seconden later passeerde de trein. De vier inzittenden bleven ongedeerd.   

Een bloedstollend bericht. Maar wat is er hier werkelijk gebeurd?

Het bericht beschrijft een doodgewone, alledaagse situatie: auto stopt keurig voor spoorbomen, trein passeert. De presentatie en woordkeus geven echter een zweem van spanning, van urgentie.

Ik bedoel maar te zeggen: kritisch blijven is een deugd, omdat naast feiten ook veel meningen zijn, dat sommige” feiten” deels subjectieve waarheden zijn en dat soms feiten bewust of onbewust onjuist worden weergegeven.

Naushad Boedhoe