Pravini Baboeram: Over Beyoncé, Coldplay en culturele kaping

“Coldplay And Beyonce’s New Music Video Is Under Fire For Appropriating Indian Culture”. Het is één van de vele headlines die ik afgelopen weekend voorbij zag komen naar aanleiding van de nieuwe videoclip van Coldplay en Beyoncé die in India is geschoten. De clip leidde tot een storm van kritiek in het kader van “cultural appropriation”, oftewel culturele kaping. De Bollywoodfantasie waar Beyoncé zich in waant en het optreden van Coldplay tussen de jongeren die Holi vieren zorgen bij sommigen voor een ongemakkelijk gevoel, dat wordt geassocieerd met het uitbuiten van een cultuur en gemeenschap waartoe zij zelf niet behoren. Maar is hier daadwerkelijk sprake van culturele kaping of zijn er andere mechanismen in het spel die voor dat ongemakkelijke gevoel zorgen?

Beyonce

Om dat te achterhalen moeten we nagaan welke dimensies culturele kaping met zich meebrengt. De actiegroep Holi is geen Houseparty, die zich richt op het tegengaan van culturele kaping van het Hindoeïstisch lentefeest Holi, heeft vijf dimensies geformuleerd om culturele kaping te begrijpen.

  1. Context: wordt een symbool, gedachtegoed of waarde uit de oorspronkelijke context gehaald?
  2. Transformatie: wordt de oorspronkelijke betekenis van het symbool, gedachtegoed of waarde veranderd?
  3. Gemeenschap: maakt het symbool deel uit van de cultuur van een bepaalde gemeenschap en wordt het gebruikt door iemand die niet deel uitmaakt van die gemeenschap?
  4. Belediging: wordt de manier waarop het symbool gebruikt wordt door de gemeenschap voor wie het en belangrijke betekenis heeft als beledigend ervaren?
  5. Impact: zijn de intenties waarmee het symbool wordt gebruikt positief, maar is de impact negatief?

Beyoncé draagt Indiase kleding, Indiase sieraden en henna decoraties. Coldplay neemt deel aan een Holi viering met Indiase jongeren. De kleding, sieraden, henna versieringen en het gekleurd poeder dat tijdens Holi wordt gebruikt zijn expliciete symbolen van de Indiase cultuur. In hoeverre is het feit dat Beyoncé Indiase kleding, sieraden en henna versieringen draagt een breuk met de oorspronkelijke context? Als die context verbonden zou zijn met een diepe religieuze betekenis of een beladen historie, dan zou je hier inderdaad vraagtekens bij kunnen zetten. Maar in dit geval is alles wat Beyoncé draagt slechts een accessoire zonder een diepere lading. Als dit als culturele kaping wordt beschouwd, betekent dit dan dat iedereen buiten de Indiase gemeenschap die kleding en accessoires niet mag dragen?

Als we kijken naar de dimensie van transformatie, is er dan sprake van een significante verandering van die symbolen? Kan het feit dat Beyoncé kiest voor een diep decolleté in haar Indiase jurk opgevat worden als een breuk met de cultuur? Of is dat de vrijheid van kunst en persoonlijke voorkeur, of je dat nou mooi vindt of niet? En in hoeverre is de betekenis van Holi veranderd nu Coldplay eraan meedoet? De clip laat zien dat Coldplay zich laat meenemen door de met kleur spelende jongeren, waarbij er eerder een uiting van waardering wordt getoond dan een daadwerkelijke poging tot kaping, waarbij de Indiase jongeren geen deel meer uitmaken van het feest. Ja, Beyoncé en Coldplay maken gebruik van culturele symbolen die niet tot hun eigen cultuur behoren, maar die symbolen worden wel geplaatst in de context van de Indiase gemeenschap. Coldplay viert geen Holi geïsoleerd van de Indiase jongeren, maar in samenspel. De vraag is nu of het gebruik van de genoemde symbolen als beledigend wordt ervaren door de Indiase gemeenschap en een negatieve impact heeft op die gemeenschap. Daar heeft iedereen een eigen mening over. Als Hindostaanse die zeer bewust omgaat met haar identiteit en zich actief bezig houdt met culturele kaping van Holi, heb ik geen moeite met de wijze waarop Beyoncé en Coldplay de symbolen gebruiken.

Waar ik wel mijn vraagtekens bij zet, is de representatie van India zelf en haar diversiteit aan mensen en culturen. In hoeverre zijn de beelden in de clip een stereotypering van een ontwikkeld en divers India als je in de clip alleen arme wijken ziet, mysterieuze guru’s in oranje gewaden, een klein kind in het blauwe kostuum van Shiva, mystieke shots van Hanoeman figuren, een vuurspuwer en Indiase klassieke danseressen? Wat is de toegevoegde waarde van actrice Sonam Kapoor anders dan toevoegen aan de Bollywood fantasie?

Het is een vraag waar ik zelf nog geen antwoord op heb. Maar ik denk wel dat het ongemak waarmee sommigen kijken naar de clip door deze beeldvorming wordt veroorzaakt, waarbij culturele kaping als eerste associatie opkomt, maar oriëntalisme wellicht een betere duiding is. De clip weerspiegelt duidelijk een westerse blik die India, als mysterieus, sensueel en exotisch portretteert. Hoewel het een kleurrijke clip is met adembenemende beelden, is er weinig gelaagdheid in de representatie van een cultureel divers India. Maar of de mate waarin dit gebeurt beledigend te noemen is weet ik niet.

Het is in ieder geval geenszins te vergelijken met duidelijke vormen van culturele kaping waarbij symbolen met een diepe betekenis volledig onttrokken worden van  hun context, zoals de transformatie van het swastika teken in een hakenkruis en de transformatie van het spirituele lentefeest Holi naar een houseparty in de zomer waarover collectieve verontwaardiging is vanuit de gemeenschap.

De clip is in mijn ogen meer een oppervlakkige vorm van culturele waardering dan een bewuste daad van culturele kaping. Dit blijft een lastige grens om te onderscheiden en zal voor iedereen ergens anders liggen. Wat ik wel goed vind is dat dergelijke discussies ons dwingen na te denken over de ontwikkeling en uitwisseling van onze cultuur. Welke vormen zien wij als een compliment en welke acties ervaren wij als beledigend. En op welke manier reageren wij als iemand die grens overschrijdt? Blijven wij stil of gaan wij het gesprek aan? Mijn advies is om het gesprek aan te gaan, want alleen dan leren we elkaars grenzen kennen en oppervlakkige waardering te onderscheiden van bewuste kaping.