Nog niet zo lang geleden hoorde ik op de Hindustaanse radiozender Ujala een vraag langskomen, namelijk wat Bollywood en Bollywoodfilms voor de luisteraars betekent. Luisteraars konden inbellen en hierop een antwoord geven. Een antwoord die mij bijbleef, omdat het in verschillende bewoordingen door meerdere bellers werd uitgesproken, was dat de Bollywoodfilms toch iets van ons (Hindostanen) is. Iets van onze eigen cultuur.

Soortgelijke opmerking kreeg ik ook te horen van een familielid dat op reis was geweest naar Marokko. Op de markten in de grote steden zag zij hoe de bollywoodfilms werden verkocht. Ze vond het bijzonder om een stukje van de eigen cultuur in Afrika tegen te komen. Een gevoel van nostalgie overviel haar. Nostalgie naar haar jeugd. Ze liet vervolgens een holiliedje van Amitab Bachchan op haar telefoon zien aan haar Nederlands Marokkaanse reisleider in een restaurant. Hij liet het toen aan de Marokkaanse obers zien, die vervolgens begonnen te praten over Shah Rukh Khan. Ze vond het geweldig!

Opmerkelijk vond ik de term EIGEN bij de bellers van het radioprogramma en bij de ervaring van mijn familielid. Zonder dat ze er bij stilstaan noemen ze Bollywood een onderdeel van de eigen cultuur. Opmerkelijk is ook dat de afstand tussen de Nederlandse Hindostaan en India behoorlijk groot is, zowel geografisch als in generatie. De binding is er eigenlijk niet zozeer met het land zelf. Hierdoor moest ik weer denken aan de oratie van prof. Gowricharn in februari. Daarin stelde hij dat Bollywood een industrie is die niet alleen films produceert, maar ook culturen en dat deze Bollywoodcultuur vervlochten is met de leefcultuur van Hindostanen in Nederland. Deze vervlechting is zo normaal, aldus Gowricharn, dat zij niet meer opvalt. De Bollywood filmindustrie sorteert effecten in dagelijks leven, bijvoorbeeld door de liedjes die afgespeeld worden door de Hindustaans radiozenders in de huiskamers of tijdens een autorit. Of door de bollywoodfilms die bezocht worden in Pathe. Of komt tot uiting in de kleding tijdens feestelijke aangelegenheden. Ook geven de Bollywood films impulsen aan de religieuze sfeer en hoe rituelen worden uitgevoerd.

Dat Bollywood effect heeft op mensen wordt wellicht niet door iedereen gedeeld. Toch zien we in de wetenschap dat er al geruime tijd aandacht is voor de effecten van media (radio, kranten, televisie, films). De allereerste theorieën over media gingen over de ‘almacht’ van de media. Op deze voorstelling kwam er kritiek, met name op de veronderstelling dat het publiek passief zou zijn, alsof het zelf geen mening of geen voorkeuren heeft en alles zonder boe of ba tot zich neemt. In de loop der tijd is men daarom van dit perspectief afgestapt. Maar het is wel zo dat er effecten zijn te bespeuren op groepen. In het geval van Bollywood is er sprake van een effect op de leefcultuur van een hele culturele gemeenschap. Voor een gemeenschap die in de loop der tijd aan vele veranderingen onderhevig is geweest, is de Bollywoodindustrie een kracht geweest die de gemeenschap voedde met beelden, culturele goederen, emoties en herinneringen. En wellicht van de Hindustaan een Bollywooder heeft gemaakt zonder dat hij het zelf weet…