Column Jaswina – Aflevering 7: Ze zingen en ze dansen, en dat is niet raar

KuchKuchHotaHaiTijdens een internationale conferentie in Oxford vertelde ik tijdens het ontbijt aan een Ierse collega over mijn liefde voor Bollywood films. In de avond tijdens het diner trok hij een fluit uit zijn zak en speelde het liedje Tujhe Dekha to ye jaana Sanam uit de film Dilwale Dulhania Lejayenge (1995) waarmee hij de hele zaal stil kreeg. Een op zich zelf staand incident? Natuurlijk was dit zeer verrassend en indrukwekkend, maar niet anders dan mijn Turkse buurvrouw die bij mij op de thee kwam en een Bollywood liedje uit de film Kabhi Kabhi  (1976) begon te zingen of een paar Marokkaanse studenten die een liedje uit de film Kuch Kuch Hota Hai (1998) ten gehore brachten en zelfs enkele bijbehorende dansbewegingen demonstreerden. Sinds ik mij kan heugen zijn er altijd al personen uit andere culturen geweest die beginnen te zingen of te dansen op het moment dat ik begon over Bollywood. Dat kan betekenen dat deze buitenstanders – van wie niet wordt verwacht dat ze ooit een Bollywood film hebben gezien – graag aan “insiders” willen laten weten dat zij Bollywood kennen. Of dat de muziek, zang en dans uit de Bollywood films een onvergetelijke indruk maken op personen die niet gewoon zijn aan Bollywood films.

Muziek en dans maken al sinds het begin van de Hindi cinema deel uit van de “massala” formule die bestaat uit: de held, de mooie vrouw, de slechterik, en ongeveer zes liedjes (muziek, zang, dans). De liedjes bleken een machtig instrument om uiting te geven aan opgelegde censuur door het Central Board of Film Certification (oftewel het Censor Board): wat niet verbeeld mocht worden door beeld (zoals een zoen of bed scene) en tekst (zoals verlangens uitspreken), werd “verbeeld” door middel van poëzie, mimiek, lyrics, en choreografie in de liedjes. Maar de liedjes worden niet alleen maar gebruikt om uitdrukking te geven aan de liefde tussen man en vrouw, ook om uitdrukking te geven aan de liefde tussen bijvoorbeeld ouder en kind, zoals in het lied La la lorry doodh ki kotari (film Mukti, 1977). Of aan de liefde tussen broer en zus, zoals liedje Phoolon ka taaron ka (film Hare Rama Hare Krishna, 1971). Of zelfs de liefde voor het vaderland, zoals in I love my India (film Pardes, 1997). Ook worden de liedjes gebruikt om uitdrukking te geven aan specifieke emoties die gepaard gaan met levensgebeurtenissen als het huwelijk zoals in Mehendi Laga Ke Rakhna (film Dilwale Dulhaniya Le Jayenge, 1995) of liedjes die te maken hebben met het laatste afscheid, bijvoorbeeld in Toot Gayi Hai Mala (film Harishchandra Taramati, 1963). Ook geven de liedjes uitdrukking aan het plezier die gepaard gaan met specifieke feestdagen zoals Holi Pagua, denk aan liedje Rang Barse (film Silsila, 1981) of een feestdag als Eid ul fitre, zoals liedje Mubarak Eid Mubarak (film Tumko na bhool payenge, 2002).

Degenen die de afloop van de film helemaal uitkijken tot de aftiteling, die weten dat er per lied vaak een heel team van mensen op zit en dat de film niet alleen een filmdirector heeft, maar ook een music director en een dancedirector. Een lied moet zodanig worden overgebracht door de acteur dat het publiek wordt meegenomen in het verhaal en in de emotie.  Er wordt dus goed nagedacht over wie welk lied moet zingen en welk acteur het moet vertolken. Er worden zangstemmen van de zangers vaak gekoppeld aan bepaalde typen, rollen en acteurs/actrices – zo vertelde Asha Bhoshle tijdens een van haar concerten dat haar stem aan het begin van haar carrière vaak werd gebruikt voor de rollen van nachtclubdanseres of verleidster – en wordt de acteur op basis van zijn playbackprestatie gewaardeerd. Een film kan heel slecht zijn, maar als de muziek goed is en de liedjes een hit worden, dan wordt de film vaak ook een hit.

In de loop der tijd zijn de ingrediënten voor de massala van de film veranderd, zo is de held niet meer altijd een man, hoeft de vrouw vaak niet gered te worden, en blijkt de slechterik vaak ook een goede kant te hebben. En omdat de censuur is veranderd, is een kus en een bedscene niet meer vreemd in hedendaagse films. Maar muziek, zang en dans zijn blijvend onderdeel geworden van de Bollywood filmcultuur. En niet alleen van de filmcultuur. Want hoe zou het Hindostaans leven eruit zien zonder al deze liedjes? Zowel “oude” als “nieuwe” liedjes zijn op allerlei manieren ingeburgerd geraakt in het Hindostaanse leven. Zo worden huwelijksliedjes gebruikt tijdens een bidaai (afscheid van de bruid bij het huwelijk), of afscheidsliedjes bij een uitvaart. Ook hebben de liedjes een ontzettende grote invloed op de hedendaagse Surinaamse en Trinidadiaanse “chutney” muziek. Ook vinden Bollywood dansacts plaats op podia van Hindostaans publieke festivals en op feesten zoals huwelijken en verjaardagen. En de teksten van de liedjes, die zijn pure poëzie, niet te vertalen, omdat er geen woorden bestaan in het Nederlands of het Engels die kunnen uitdrukken hoe liefde wordt geuit in het Hindi of het Urdu. Hindostaanse geliefden weten dat en sturen deze privé via whatsapp naar elkaar toe of vragen deze liederen “publiekelijk” voor elkaar aan op de Hindostaanse radiostations.

De muziek en de liedjes, en de bijbehorende acts gaan dus veel verder dan alleen de films. Vandaar dat ik mij ontzettend, echt ontzettend, kan ergeren aan personen die Bollywood zang afdoen als kattengejank, of min doen over het “playbacken”, of het lachwekkend vinden dat er ineens wordt gezongen en gedanst in de bergen. Want terwijl verhaallijnen en filmplots vaak vergeten worden, overleeft en overschrijdt de muziek, de zang en de dans alle grenzen tussen landen, generaties, en etniciteiten. Het verbindt verschillende culturen en generaties met elkaar en geeft een aangename invulling aan het leven.