Per toeval stuitte ik op het internet op de sensuele afbeelding van ShivShakti, ook wel bekend als Ardhanarishvara (ofwel: de heer die half vrouw is) of Ardhanaranari (de half man, half vrouw), de afbeelding van de god Shiva en de godin Shakti als één entiteit. Gefascineerd door deze afbeelding, begon ik meer en meer van de Hindoegeschriften te lezen. Het verhaal van Shiva en Shakti in de Skanda Purana luidt dat de godin Shakti aan Shiva vroeg of ze bij hem mocht zitten, in een stevige omarming. Zij, jaloers als zij was, wilde voortdurend bij hem zijn. Shiva stemde in met haar verzoek en zo werden Shiva en Shakti twee energieën in een lichaam. Later in dit verhaal, wanneer de demon Andhaka Shakti met geweld wil veroveren, komt Vishnu te hulp. Hij redt Shakti en brengt haar naar zijn verblijfplaats. Maar Andhaka geeft niet makkelijk op. Hij blijft Shakti volgen, tot ze hem haar Ardhanarishvara vorm toont. Na het zien van deze half mannelijke en half vrouwelijke vorm, verliest Andhaka interesse in Shakti en staakt hij zijn pogingen. Maar Vishnu is intussen gepassioneerd onder indruk geraakt van de verschijning van ShivShakti. Zijn liefde voor Shiva is dermate groot dat hij fantaseert over zichzelf als het vrouwelijke deel van ShivShakti.

Interpretaties van ShivShakti

Er zijn vele interpretaties van de androgyne vorm ShivShakti. Volgens sommigen symboliseert het beeld dat alleen wanneer Shiva wordt verenigd met Shakti, hij de macht heeft om te creëren, te scheppen. Voor de voortplanting hebben we inderdaad mannen en vrouwen nodig. De Shiv Purana verhaalt over de God Brahma, die de eerste mensen schiep: mannen. Maar deze mannen waren niet in staat om zich voort te planten. Brahma sprak Shiva aan voor hulp, die op zijn beurt zijn vorm van ShivShakti aan hem toonde. Op verzoek van Brahma, schiep de vrouwelijke helft van ShivShakti vervolgens vrouwen om de mensheid voort te planten.

Een andere interpretatie van het beeld ShivShakti past beter bij de vele namen van deze afbeelding en luidt dat alles bestaat uit zowel mannelijke als vrouwelijke energie. De afbeelding van ShivShakti is de visualisatie van de filosofie dat het universum werd geschapen, doordrongen en ondersteund door twee fundamentele krachten, eeuwig bestaand in een perfecte, onverwoestbaar unie: Shiva en Shakti. Elke cel van ons wezen, ieder mens op aarde, bevat deze twee gelijkwaardige energieën. En elke verbintenis tussen twee entiteiten is een vereniging van deze twee energieën. Deze interpretatie stelt dat God alle tegenstellingen in het universum verenigt. God is zowel mannelijk als vrouwelijk, zowel destructief en constructief, zowel ascetisch als materialistisch.

Vishnu’s fascinatie voor Shiva

Na het aanschouwen van ShivShakti, ontwikkelde Vishnu een nog intensere fascinatie voor de god Shiva dan hij al had. Hij begon zichzelf in te beelden als het vrouwelijke deel van Shiva, als de entiteit die één wordt met Shiva. De Bhagavad Purana vertelt het verhaal van Shiva en Mohini. In dit verhaal neemt Vishnu de verleidelijke gedaante aan van een vrouw, Mohini, om demonen te misleiden. Echter zelfs Shiva raakte onder indruk van Mohini. Nadat Vishnu zijn doel had bereikt, transformeerde hij terug naar zijn oorspronkelijke vorm. Shiva verzocht Vishnu om hem Mohini opnieuw te tonen. Hij wilde haar schoonheid weer aanschouwen. Op dit verzoek van Shiva transformeerde Vishnu zichzelf weer tot de vorm van Mohini. Het zien van Mohini was te veel voor Shiva. Hij raakte zo diep onder de indruk van haar schoonheid, dat hij zijn eigen gedrag niet meer onder controle had. Gedreven door lust, maakte hij haar het hof, zelfs onder de gekwelde blik van zijn vrouw Parvati. Pas nadat zijn zaad op de grond viel, herbereikte hij een rustige toestand. Toen Vishnu zich terug transformeerde naar zijn ware vorm, prees Shiva zijn macht en erkende hij dat zijn maya niet overtroffen kon worden, zelfs niet door hem.

Onze geschriften over sociale constructies

Onze teksten kennen heel wat passages waarin entiteiten van vorm en geslacht veranderen en geslachtsgemeenschap met elkaar hebben. We hebben zelfs geschriften over lesbische seks, bijvoorbeeld in de Bhagavad Gita en de Kama Sutra. Voor mij symboliseert het verhaal van ShivShakti in de Skanda Purana, zoals zo veel andere religieuze Hindoeverhalen, spirituele vrijheid. De verhalen staan ook symbool voor de veranderbaarheid van geslacht en identiteit. Niets lijkt gewoon zwart of wit, niets staat vast, zelfs niet het geslacht. Alles lijkt veranderlijk.

Ik zag ook dat veel geschriften pogingen zijn om de maatschappij te structureren en om regels te verbinden aan sociale interactie. De categorieën en subcategorieën van de mensen die onderscheiden worden in de geschriften worden veelal gelijkwaardig beschouwd, ook al doet het kastenstelsel anders vermoeden. De verschillende categorieen mensen hebben alleen een eigen functie in het creëren en handhaven van een balans in ons bestaan.

Een categorie mensen wordt aangeduid met de term napumsaka. Waar de meeste volwassenen de taak hebben om zich voort te planten, hebben napumsaka deze taak niet. Napumsaka zijn de mensen die niet seksueel geëngageerd zijn of in ieder geval niet op een manier die zal leiden tot de voortplanting. Zij hebben andere functies in het leven. Er zijn vijf categorieën napumsaka: kinderen, ouderen, impotente mensen, celibatairen en tritiya prakriti (de derde natuur). Napumsaka genoten een beschermde status in de Vedische samenleving en hun aanwezigheid tijdens overgangsriten zou geluk en voorspoed brengen. Ook in het hedendaagse India spelen de napumsaka, waaronder vooral de tritiya prakriti, een belangrijke rol tijdens geboortevieringen, doopfeesten en huwelijksfeesten.

Tritiya prakriti (de derde natuur)

In de Vedische geschriften worden mensen onderverdeeld in drie geslachten: pums prakriti (heteroseksuele mannen), stri prakriti (heteroseksuele vrouwen) en tritiya prakriti (de derde natuur). Het woord prakriti kan vertaald worden als ‘natuur’ en verwijst naar het geheel van de fysiologische, psychologische en sociaal-interactieve kenmerken van een persoon. De Kama Sutra benoemt verschillende soorten mensen binnen de tritiya prakriti, waaronder lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en interseksuelen. Tegenwoordig categoriseren we deze mensen als LGBTI’s. Volgens het hindoeïsme zijn tritiya prakriti geen fouten in de voortplanting of fouten in de (seksuele) ontwikkeling. Integendeel, tritiya prakriti hebben een doel op aarde. De Manusmriti beschrijft tritiya prakriti als een resultaat van biologische mechanismen: ‘Door relatief meer mannelijke kenmerken in de zaad ontstaat een mannelijk kind, door relatief meer vrouwelijke kenmerken in de zaad ontstaat een vrouwelijk kind; als beide gelijk zijn, ontstaat een kind van het derde geslacht of een tweeling bestaande uit een jongen en een meisje; in geval van zwak zaad ontstaat een miskraam’.

Onze religieuze geschriften erkennen en respecteren een enorme diversiteit onder mensen. Zelfs de overgangsrituelen in het hindoeïsme zijn afgestemd op verschillende categorieën mensen. Zo onderscheidt het Vedische systeem verschillende soorten huwelijken, waarin het homohuwelijk wordt geclassificeerd onder het gandharva type. Voor dit type huwelijk is geen huwelijksceremonie of toestemming van de ouders vereist. De geschriften zijn een poging tot een harmonieuze beschaving op basis van gelijkwaardigheid. Maar wat is er gebeurd met onze beschaving?

Wat is er gebeurd met onze beschaving?

In de post-Vedische periode zijn grote veranderingen opgetreden in de Indiase samenleving. Onze religie is qua geschriften hetzelfde gebleven, maar onze normen en gewoonten zijn veranderd. Rond 500 voor Christus kreeg het Boeddhisme, dat de Veda’s afwijst, steeds meer aanhang in India. En rond het jaar 1000 startten de islamitische invasies in het noordwesten van India. Homoseksualiteit werd door de islamitische heersers verboden en gestraft door marteling tot de dood. In 1858 werd India een Britse kolonie. Groot-Brittannië kende destijds de doodstraf voor ‘onnatuurlijke seks’. In 1860 veranderde het Britse Rijk de doodstraf in een gevangenisstraf van minimaal tien jaar en een geldboete (de wet die tegenwoordig bekend staat als ‘Section 377 van de Indiase Wetboek van Strafrecht). Voor invoering van deze wet had India zelf homoseksualiteit nooit gecriminaliseerd. De veranderingen in de Indiase samenleving waren enorm en nog steeds zichtbaar in onze cultuur, ook in de diaspora. Het derde geslacht wordt nog steeds beschouwd als minderwaardig, gemarginaliseerd en gedwongen tot een leven als paria. Het toppunt van alles is nog wel dat de Europese landen die LGBTI’s accepteren of tolereren, onze cultuur rondom deze kwestie als achterlijk betitelen.

De schoonheid van onze Hindoeïsme

De verhalen over Shiva en Shakti hebben mijn aandacht voor onze godsdient aangewakkerd. Deze religieuze en filosofische verhalen zijn bedoeld als richtlijnen in het dagelijks leven. Laten wij deze richtlijnen omarmen, voor zover deze humaan en respectvol zijn voor onszelf en naar onze medemensen toe. Laten wij onze sociale constructies ter discussie stellen, gezien deze schadelijk zijn voor de medemens en ze bovendien ook nog afwijken van de basis in onze religieuze geschriften. Deze schadelijke sociale constructies behoren niet in de hindoeïstische cultuur. Aanvaarding van het derde geslacht is min of meer triviaal in iedere samenleving. Maar ons hindoeïsme ziet alle mensen als gelijkwaardig. Omdat het hindoeïsme prachtig is!