Inmiddels hebben we een periode achter de rug waarin steeds weer de discussie rond de multiculturele samenleving oplaait. Deze discussie is verre van afgelopen. We zien een tendens dat meerderheden in heel Europa zich bedreigd voelen in hun welvaart, hun cultuur en hun toekomst door (massa) migratie, die steeds wordt gerechtvaardigd is met een beroep op de mensenrechten. Feit is dat de meeste West Europese landen te maken hebben met een multiculturele samenleving. Verder moet worden geconstateerd dat de multiculturele samenlevingen nog niet optimaal functioneren. In Nederland zien we dat hierover steeds weer een discussie wordt gevoerd. Een beginpunt is het stuk van Paul Scheffer met als titel ‘Het multiculturele drama’ waarmee hij kritiek leverde op de multiculturele samenleving en vervolgens de discussie over immigratie deed oplaaien. In 2014 gaf Paul aan dat we verder zijn gekomen met multiculturele samenleving. Maar hij noemt het, terecht, nog niet geslaagd. Maar aan wie licht dat ? En recente cijfers van het SCP en het CBS laten zien dat de kinderen van de gastarbeiders zich steeds meer vestigen als een nieuwe middenklasse. Ze hebben hogere opleidingsniveaus, betere onderwijsprestaties en een betere beheersing van de Nederlandse taal. In dat licht plaats ik de recente uitlatingen van onze Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok over de multiculturele samenleving. Ik zal in deze column aan de hand van een aantal gebeurtenissen proberen te reflecteren op onze multiculturele samenleving. 

Op 13 april j.l was mijn boekpresentatie van alweer de derde druk van het boek inreisverbod, de doorwerking van een Europese maatregel in het vreemdelingenrecht en het strafrecht. Het was in Den Haag in het Nutshuis en ik heb samen met mijn mede auteur Jim Waasdorp het boek mogen uitreiken aan Sacha Prechal (Rechter bij het Hof van Justitie van de EU) en aan staatsraad N. Verheij (Staatsraad bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State). Het was bijzonder, omdat ik met beiden periodes intensief heb samengewerkt en dat gaf wel een bijzondere tint aan deze mooie middag. Verder kijk ik terug op een leuke bijeenkomst met een dynamische dagvoorzitter en goede sprekers. Een mooi resultaat na al het harde werk en blij dat het boek gebruikt wordt in de praktijk door rechters, advocaten, OM en IND.

En ook meer diversiteit in het publiek. Daarbij moet ik helaas wel de kanttekening maken dat het nog steeds geen afspiegeling is van de Nederlandse samenleving en de juridische wereld nog steeds niet divers genoeg is. Dat blijft een zorgelijk aspect.

In mei gaf ik een lezing in Luxemburg bij een Europees instituut met deelnemers uit verschillende Europese lidstaten. Het was de periode op weg naar het wk voetbal in Rusland. En dan is voetbal de verbindende factor tussen de verschillende nationaliteiten. Ik vond het mooi om te zien dat Serviërs en Turken elkaar daarin vonden, twee landen met een beladen historie. Anders was het tijdens het wk rond de wedstrijd tussen Zwitserland en Servië waar de politieke beladenheid ervan afdroop. Xhaka en Shaqiri, de makers van de twee Zwitserse goals tegen Servië (2-1), maakten in de euforie na hun treffer het omstreden ‘Doppeladler’-gebaar. Xhaka en Shaqiri hebben Albanees-Kosovaarse roots en verwezen met hun juichgebaar naar de dubbelkoppige adelaar op de vlag van Albanië. Dit zou provocerend bedoeld zijn richting tegenstander Servië, dat weigert Kosovo als onafhankelijk land te erkennen. Of de uitlatingen van de Servische bondscoach Mladen Krstajic na afloop van de wedstrijd. ,,We zijn bestolen”, brieste hij. ,,Ik zou Brych geen gele of rode kaart geven, maar naar Den Haag sturen. Hij zou daar hetzelfde proces moet krijgen als ze ons hebben gegeven.” De bondscoach doelde daarmee op het inmiddels gesloten Joegoslavië-Tribunaal, waar heel wat Servische oorlogsmisdadigers zijn berecht.

Het WK voetbal in Rusland heeft ook heel duidelijk laten zien dat veel West Europese landen een multiculturele samenleving hebben. Teams als Frankrijk, België, Zwitserland, Engeland zijn goede voorbeelden waarin voetballers met verschillende achtergronden met elkaar spelen. Maar de problemen en discussies rond de multiculturele samenleving laaiden ook op tijdens dit wk. Een tweetal voorbeelden. De Zweedse voetballer Jimmy Durmaz is racistisch bejegend en zelfs met de dood bedreigd na zijn zwakke invalbeurt in de wedstrijd tegen Duitsland. Het was een overtreding van Durmaz in blessuretijd die het doelpunt van Toni Kroos inleidde, waardoor Duitsland uiteindelijk met 2-1 won.

De volgende dag gaf Jimmy een duidelijke statement af. Hij is Zweeds en trots om voor het Zweedse team te spelen. Die trots zal hij nooit kapot laten maken door racisten. Ook de voltallige Zweedse selectie en staf schaarden zich achter zijn verklaring zich achter hem opgesteld. Het tweede voorbeeld is de commotie rond het Duitse elftal en de spelers Özil en Gündogan. Kort voor het WK in Rusland kwam Özil onder vuur te liggen omdat hij zich samen met medespeler Ilkay Gündogan liet fotograferen met president Erdogan, die ze een voetbalshirt aanboden met de tekst ‘Voor onze president’. En vervolgens is Duitsland roemloos ten onder gegaan als regerend wereldkampioen in de eerste ronde. Na het wk nam Özil afscheid van de Duitse Mannschaft. In een verklaring bij zijn afscheid stelde Özil dat zijn Turkse achtergrond een belangrijke rol speelt. “Mijn vrienden Lukas Podolski en Miroslav Klose worden nooit Pools-Duits genoemd, waarom ben ik dan Turks-Duits? Is dat omdat het Turkije is? Is dat omdat ik moslim ben?”, schreef hij. “Ik ben geboren en getogen in Duitsland, waarom ziet men dat niet zo?”. Bij winst is hij een Duitser en bij verlies een  immigrant. Het vertrek van Özil bij de Mannschaft leidde tot een politiek debat in Duitsland. Bondsdaglid Cem Özdemir van de Groenen verwoordde dit heel duidelijk. Het is een probleem als jonge Turkse Duitsers denken dat er geen plek voor hen is in het nationaal elftal”. “Kracht zit in diversiteit. Zo zijn wij in 2014 wereldkampioen geworden. En Frankrijk dit keer.’

Een positieve noot rond het onderwerp multiculturele samenleving is toch de titel voor Frankrijk. Na afloop doet de sfeer in de Franse hoofdstad Parijs denken aan 1998, toen Les Bleus met hun multiculturele elftal („Black, Blanc, Beur”, zwart, wit, moslim) in eigen land wereldkampioen werden. Wie Frankrijk hand in hand naar het opnieuw door vooral de Parijse banlieue gevoede elftal ziet kijken, vergeet even de structurele problemen die de eenheid van het land zo vaak op de proef stellen. Laten we hopen dat deze boost positief zal uitwerken in Frankrijk.

Dan kort even naar de uitlatingen van Stef Blok. Hij betreurt zijn uitspraken over de multiculturele samenleving. Ook heeft hij zijn excuses aangeboden aan de Surinaamse regering. Hij noemde Suriname een failed state met als oorzaak “etnische opdeling”. Opvallend veel discussie vanuit Suriname en de excuses zijn niet aanvaard. Misschien een hard oordeel van Blok. Toch is het duidelijk dat er grote problemen zijn in Suriname: een gebrek aan goed bestuur, ongebreidelde corruptie, sociaal economische problemen die groter worden. Die problemen zullen toch ook echt aangepakt moeten worden. Maar in de jarenlange discussie over de multiculturele samenleving zijn er weinig Nederlandse politici met een Surinaamse achtergrond die zich hebben gemengd in dit publieke debat. Een gemis. Waar zijn zij en wat vinden ze ervan ? We zullen goed moeten nadenken hoe onze Nederlandse multiculturele samenleving wel een succes kan worden waarin iedereen kan en mag meedoen. Ik noem Canada als voorbeeld. De huidige Canadeze regering heeft 4 ministers met een Indiase achtergrond. Een land waarin met een uitgekiend beleid is gewerkt aan een multiculturele samenleving. Lees het werk van John W. Berry, een Canadese emeritus-hoogleraar en van Jonathan Tepperman, hoofdredacteur van het blad Foreign Affairs en auteur van het boek De oplossing (The Fix). In 1971 formuleerde Canada zijn multicultureel beleid wat op drie pijlers rust; ten eerste het aanmoedigen van culturele instandhouding en ontwikkeling van alle culturele groepen, ten tweede het aanmoedigen van culturele interactie en gelijke participatie en ten derde het stimuleren van het gebruik van een gemeenschappelijke taal. De eerste twee pijlers hebben ten doel de wederzijdse acceptatie tussen de verschillende groepen te bevorderen en hiermee interculturele relaties te stimuleren. Het doel van dit beleid is de verbetering van interculturele relaties in Canada, waarbij alle groepen een plaats hebben, zowel binnen hun eigen cultuur als binnen de algehele maatschappij. Dit betekent dan ook dat multiculturalisme voor iedereen is, niet alleen voor de niet-dominante groep. Dit Canadese model is alleen toepasbaar in een situatie waarbij een lange periode hetzelfde beleid wordt gevoerd, het politieke klimaat stabiel is en kiezers een eenduidige stem hebben ten aanzien van acculturatie.

In Nederland is hier nooit een bewuste keuze voor gemaakt en zijn er geen duidelijke doelen vooraf gesteld. Als na de zomerreces het debat weer verder gaat dan is het goed om in Nederland concreet beleid te formuleren met  heldere doelstellingen.