Het kernidee achter Diváli is de overwinning van het goede over het kwade. Hindoes, Sikhs, Boeddhisten en Jains over de hele wereld vierden Diváli dit jaar op 12 november. De festiviteiten die vijf dagen duren, worden gekenmerkt door versierde gebouwen, heldere lichtjes, brandende wierook en weelderige maaltijden, vooral zoetigheden. Families die anders gescheiden zijn door afstand komen samen. Wij vierden Diváli in Varanasi maar bezochten, als onderdeel van een wandeltocht, eerst Lolark Kund.

Gewijd aan de zonnegod Surya, is Lolark Kund een oud waterreservoir gelegen op een klein plein boven Tulsi Ghat in Varanasi, dicht bij de samenvloeiing van de Asi- en de Ganga-rivieren. Van alle stepwells (trapputten) is Lolark Kund zeker een van de meest kenmerkende, met trappen aan drie zijden die naar beneden leiden naar het water, dat gescheiden is van de hoofdput door een hoge en smalle boog. Deze opvallende en ongebruikelijke boog geeft de richting aan van de opkomende zon over de rivier de Ganges, die zich op korte afstand bevindt. De eerdere tempel zou waarschijnlijk op dezelfde plaats hebben gestaan als de huidige mandir, die is gewijd aan Shiva en enkele interessante beeldhouwwerken heeft, waaronder de Navagraha (negen planeten). Toegang tot de kund is mogelijk via deze mandir.

De structuur die vandaag de dag te zien is, dateert waarschijnlijk uit ongeveer 1000 na Christus, maar de oorsprong van Lolark Kund gaat veel verder terug en is zeer waarschijnlijk een van de oudste heilige plaatsen in Varanasi. Het wordt genoemd in sommige van de vroegste Puranische geschriften van de stad (Kashi khand van Skand Puran), in een tijd waarin slechts enkele plaatsen expliciet werden genoemd.

De oorsprong van Lolark Kund is doordrenkt van legendes en wordt geassocieerd met het verhaal van toen Surya zichzelf in twaalf delen (adityas) verdeelde.

Heel lang geleden was er een ernstige droogte op aarde die meer dan 60 jaar duurde. Brahma zag de chaos die het veroorzaakte en zocht naar iemand om orde te herstellen. Hij koos een wijze genaamd Ripunjay, die de controle over de aarde overnam op voorwaarde dat de goden zich niet met zijn heerschappij zouden bemoeien. Vervolgens beval hij alle goden Kashi te verlaten, en hoewel perfecte orde werd hersteld op aarde door zijn heerschappij, verlangde Shiva terug te keren naar Kashi vanaf Mandara waar hij verbannen was.

Na veel discussie besloten Shiva en Parvati de 64 godinnen (yogini’s) om hulp te vragen. De yogini’s namen talloze vermommingen aan en daalden af naar Kashi in een poging de heerschappij van de koning te verstoren, maar geen van hun inspanningen was succesvol.

In wanhoop wendde Shiva zich tot Surya, de zon, die instemde hem te helpen. Volgens de legende trilde Surya van pure, ongecontroleerde opwinding toen hij voor het eerst zijn ogen op Kashi richtte.

De plaats waar dit gebeurde kwam bekend te staan als Lolark Kund, maar zelfs Surya slaagde er niet in de heerschappij van de koning te verstoren. Beschaamd door zijn mislukking en toch geboeid door de stad, vestigde Surya zich in Kashi en verdeelde zichzelf in 12 delen die adityas werden genoemd. Zo werd Kashi bekend als het thuis van de adityas, waarbij Lolark de belangrijkste van hen is. Lolark betekent ‘trillende zon’, verwijzend naar de reactie van Surya bij het voor het eerst zien van de stad Kashi.

Het wordt algemeen aangenomen dat lang voor het jaar 1000 na Christus dorpsbewoners naar deze plek zouden zijn gereisd om te baden en te aanbidden. Lolark Kund was waarschijnlijk een plek voor zon- en naga (slangen) aanbidding lang voordat Vishnu en Shiva werden aangenomen als de grote goden van Kashi.

Het water hier zou een ware vruchtbaarheidsvijver zijn. Er wordt geloofd dat vrouwen die in het water baden gezegend zullen worden met een kind, en specifiek een zoon. Op een aangewezen festival dag tijdens het moessonseizoen (Lolark Shashti) haasten tot wel duizenden stellen zich naar deze plek bij zonsopgang, laten hun natte kleding achter na het baden, samen met een stuk fruit of groente dat ze beloven nooit meer te eten.

Om een zoon te verwekken, moeten de vrouw en de man samen baden, waarbij haar sari aan zijn dhoti is vastgebonden. Sommige aanhangers werpen ook sieraden in het water, die later door priesters worden opgehaald om de massale opruimingsinspanning en andere zaken te financieren. Stellen die beweren dat ze een zoon hebben gekregen als gevolg van eerdere baden hier, keren terug naar de kund met het kind voor dankzegging en om het eerste kapsel (muran) van het kind te scheren.

Moderne leuningen in het midden van de trappen getuigen van hoe druk het hier wordt tijdens het festival; de trappen zijn buitengewoon steil en moeilijk te begaan, zelfs als er niemand in de buurt is. Het is nauwelijks verrassend dat in de loop der jaren het heeft geleid tot verschillende valpartijen.

Lolark Kund ligt op slechts 5 minuten lopen van Tulsi Ghat en het is de moeite waard om even de tijd te nemen om deze plek te zien.

(Info afkomstig van de gids, Indian Times en Kevin Standage)

 

Diváli, het festival der lichten kort uitgelegd via rituelen, is een ware belevenis

Het woord Diváli komt van de Sanskrietwoorden “deepa” (lichten) en “avali” (rij). Het woord vertaalt zich op zijn beurt naar een rij lichten. Het festival wordt gekenmerkt door verschillende lichtversieringen zoals vuurwerk en diyá’s. De decoraties die het meest worden geassocieerd met het festival zijn aarden olielampen genaamd diyá. De betekenis van diyá’s is geworteld in de Hindoe-legende van Rámáyan. Dit is het verhaal van prins Rám, wiens vrouw Sita werd ontvoerd. Toen Rám en Sita terugkeerden naar hun koninkrijk, Ayodhyá, verwelkomden mensen hen met diyá-lichtjes. Deze legende is niet de enige achter Diváli. Andere religieuze en regionale gemeenschappen associëren verschillende mythologieën ermee. Wat hen verenigt, is het fundamentele idee dat Diváli de overwinning van het goede op het kwade viert, wat de diyá’s symboliseren. “Mensen proberen de donkere plaatsen te verlichten, niet alleen in hun huizen maar ook in hun zielen.”

Schoonmaken en winkelen

De meest bekende rol die de vrouwen spelen tijdens Diváli is het huis voorbereiden op de festiviteiten. Dagen voor Diváli beginnen mensen hun huizen schoon te maken. Iemand krijgt nieuwe gordijnen, een ander laat zijn huis schilderen. Er is ook een andere verklaring namelijk dat het in die periode het ook erg droog, stoffig en vies is. Mensen zorgen ervoor dat hun huizen schoon en onberispelijk zijn om de godin Lakshmi in hun huizen te verwelkomen. Op Dhanteras, de eerste van de vijf dagen van festiviteiten – viel dit jaar op 10 november – is de markt druk. Op Dhanteras variëren de aankopen van kleine voorwerpen zoals diyá’s tot luxeproducten. Zilveren sieraden en gebruiksvoorwerpen zijn bijzonder gewild op deze dag. Een zilveren sieraad wordt dan gekocht om “geluk en voorspoed” te brengen.

Lakshmi pujá

De datum van Diváli is eigenlijk de derde dag van de festiviteiten, die samenvalt met de nieuwe maan (het is dan donker, de maan is niet te zien). Op de avond van deze dag worden lampen aangestoken en wordt de godin Lakshmi vereerd. Geluid wordt doorgaans gecreëerd met drums en vuurwerk om Alakshmi, de negatieve schaduw van Lakshmi, te verdrijven. Vuurwerk heeft echter in de afgelopen jaren zorgen opgeworpen over toenemende luchtverontreiniging. De overheid spoort mensen aan om geen vuurwerk te gebruiken, wat ertoe leidt dat er nu mensen zijn die een “groen Diváli” praktiseren om de vervuiling te minimaliseren. Groen Diváli houdt ook in dat lokale handgemaakte diyá’s van ambachtslieden worden gepromoot in plaats van online te winkelen bij grote bedrijven. Aangezien Lakshmi wordt geassocieerd met rijkdom, is het gebruikelijk dat handelaren haar zegen aanroepen en investeren in aandelen met een speciale ritueel genaamd Muhurat trading.

Verschillende patronen worden getekend op vloeren en oppervlakken met materialen zoals gekleurd zand, rijstmeel of poederkalk. Deze kunstvorm heet rangoli en wordt ook beoefend om Lakshmi welkom te heten. Hoewel sommige rangoli-patronen geometrische ontwerpen zijn, hebben verschillende rangoli-motieven verschillende betekenissen, zoals: de lotusbloem met zes bloembladen is een veelvoorkomend motief omdat het geassocieerd wordt met Lakshmi en het symboliseert ook welvaart en vruchtbaarheid. Lotussen groeien in de modder om te bloeien als levendige bloemen, waarmee het thema van licht over duisternis wordt versterkt. Uilen worden geassocieerd met voorspoed in Bengalen en waar wordt geloofd dat het Lakshmi’s voertuig is. Voetafdrukken, ook wel paglya genoemd, wijzen naar het huis om Lakshmi aan te roepen. Voetafdrukken die in de tegenovergestelde richting wijzen, worden als ongunstig beschouwd en worden geassocieerd met Alakshmi.

Diváli en Dev Dipávali worden vaker door elkaar gehaald; Diváli was op 12 nov 2023 met nieuwe maan en Dev Dipávali was op 27 nov 2023 met volle maan en is veel grootser en van groot belang voor de regio van Varanasi. De feestdagen lijken op elkaar maar er zijn belangrijke verschillen: de Dev Dipávali (“het Diváli van de Goden” of “Festival van de Lichtjes van de Goden“) is het festival van Kartik Purnima dat wordt gevierd in de stad Varanasi in de Bhojpuri-regio van Uttar Pradesh, India. Het valt op de volle maan van de hindoe-maand Kartika (november – december) en vindt plaats vijftien dagen na Diváli.

De trappen van alle ghats aan de oever van de Ganges, van Ravidas Ghat aan het zuidelijke einde tot Raj Ghat, worden verlicht met meer dan een miljoen diyá’s ter ere van Ganga, de Ganges, en haar beschermgodin. Mythologisch gezien gelooft men dat de goden op deze dag afdalen naar de aarde om in de Ganges te baden. De traditie om de lampen op de dag van het Dev Dipavali-festival aan te steken, werd voor het eerst gestart bij Dashashwamedh Ghat in 1991.

Tijdens Dev Dipavali worden huizen versierd met olielampen en gekleurde ontwerpen op hun voordeuren. Vuurwerk wordt ‘s nachts afgestoken, processies van versierde godheden worden door de straten van Varanasi gevoerd. Andere belangrijkste rituelen die door toegewijden worden uitgevoerd, bestaan uit kartik snan (een heilig bad nemen in de Ganges tijdens Kartika) en deepdan (het aanbieden van met olie verlichte lampen) aan Ganga in de avond. Ook wordt ‘s avonds de Ganga árti uitgevoerd.

Het is dus zeer begrijpelijk dat deze feestdagen door elkaar gehaald worden met name als het om de uiterlijke kenmerken gaat.

Wij wilden naar Varanasi speciaal om Divali te vieren. Je had er veel van gehoord, vaker over gelezen, vele foto’s en filmpjes gezien en dan wil je het een keer echt zien en meemaken. Het beeld dat je dan hebt bestaat dan meestal uit beelden van de stad met name de overbevolkte ghats (oevers), vele lichtjes, Ganga-aarti en de drukte en de daarmee gepaard gaande viezigheid.

De werkelijkheid was, het was een dag eerder, dat het er erg druk was; vastlopend verkeer die constant aan het toeteren is, allerlei ander lawaai, stank en veel luchtvervuiling. Zo kom je dan de stad binnen die heilig is, mystiek zou moeten zijn en ongeveer tweeduizend mandirs heeft. De indruk die je dan nog over hebt is dat van een drukke stad. Wat wel opvalt is dat er veel geveegd/schoongemaakt wordt in de straten van India, zo ook hier, maar het neemt het rommelige aanblik niet weg. Als je er tegen kunt dan is het een gezellige maar lawaaiige drukte.

Hoewel ze in andere steden ook aanwezig leken te zijn, lopen de ‘heilige’ koeien hier wel overal. Midden op straat, voor de winkels, maar ook gewoon in de smalle steegjes van een anderhalve meter breed. De smalle straatjes lopen als een doolhof door de stad. Koeien, mensen en de Royal Enfield-motoren lopen en rijden hier al toeterend kriskras door elkaar. In deze buurt van de smalle steegjes zijn er ‘wijken’ van mensen uit de vele windstreken van India zoals Bengalen en Rajasthani’s die zich dan ook gespecialiseerd hebben in bepaalde producten.

Er zijn veel stalletjes; diyá’s, málá’s van afrikaantjes of van andere bloemen, speelgoed. Het valt ook op dat de winkels versierd zijn met málá’s en/of led lichtjes.

We wandelden over de ghats en het was er opvallend rustig met af en toe van die opdringerige verkopers, meestal kinderen, die ons bleven volgen maar wel minder dan vroeger elders in India. Je kon ze makkelijk kwijt met een duidelijke “Ji nahi, callo”. De gids was iets bruter, maar ja dat was een local. Veel verkoopstalletjes met artikelen die men nodig heeft voor de offers, mensen die een bad nemen, slapende mensen, bootslieden die hun boten repareerden en roepende bootsmannen die hun boot aan jou wilden verhuren. Op andere plekken zijn de mensen aan het baden in het water. Kleding wordt gewassen en op de bordessen wordt gemediteerd.

De wandeltocht brengt ons langs andere ghats. Er is bij de kleinere crematieplaats veel bedrijvigheid. En inderdaad zie je alleen de mannen rondom het vuur staan. Van dichtbij mag je, of is het ‘wil je’, natuurlijk geen foto’s maken. Hoewel sommige toeristen het toch deden. Maar in tegenstelling tot wat wij van tevoren dachten, stinkt het er niet. Geen brandgeur van het hout of de lichamen maar dat kon ook door de afstand komen.

Op twee plaatsen aan de Ganges worden dag en nacht crematies gehouden. De hindoes geloven dat wanneer je daar sterft en gecremeerd wordt, je uit de cyclus van het leven stapt en het moksha bereikt. Of je rechtstreeks gaat, hangt af van je karma. Slechte karma zorgt ervoor dat de brandstapel niet goed brandt bijvoorbeeld of dat het lichaam moeilijk gaat branden (volgens de gids). De mannelijke familieleden dragen de overledene op een draagbaar op hun schouders naar de Ganges om hem of haar vlak voor de crematie met de voeten in het heilige water te leggen. Daarna gaat het lichaam op een brandstapel, de oudste zoon steekt de stapel aan. Als een familie geen zoon heeft, doet een ander mannelijk familielid dat. Vrouwen nemen thuis afscheid van het lichaam en zijn niet bij de crematie aanwezig. Wanneer het lichaam verbrand is, blijft bij een vrouwenlichamen meestal het heiligbeen over. Bij mannenlichamen is dit het borstbeen. Deze beenderen zijn het hardste en worden na de crematie in de Ganges afgezonken. Voor elke crematie koopt de familie 180 kg hout om de brandstapel te maken. Grote stapels hout staan dan ook opgestapeld bovenin de ghats. De Ganges kan, zeker in het regenseizoen, wel zo’n tien meter hoger staan, dus het hout moet hoog en droog opgeslagen worden. Het vuur waarmee de brandstapel aangestoken wordt, brandt al meer dan 2000 jaar, een soort eeuwigdurende vuur. Deze crematies vinden plaats bij de Manikarnika Ghat en de Harishchandra Ghat.

We gaan de op Diváli-dag ’s ochtends vroeg (vijf uur) de ghats weer op om de stad te zien ontwaken. Het is er rustig op het stille af. Opkomende zon in de smog, bad rituelen en opnieuw veel indrukken. Bij de Ganges worden mannen kaalgeschoren op de traditionele wijze, met een kappersscheermes. De haren worden later door de eigenaar geofferd aan de Ganga. Verder was er niet veel te doen.

‘s Avonds kwamen er duizenden mensen naar de aarti-ceremonie. Voor de duidelijkheid, deze ceremonie staat los van de crematies en wordt enkel bij de hoofdghat Dashashwamedh Ghat gehouden en met Diváli ook nog eens op andere ghats. Bij de ceremonie klinkt muziek en zang.

Na deze indrukwekkende momenten was het tijd om een diyá in de Ganges te water te laten. Op een mooi blad met bloemen hebben we een diyá in het water laten glijden. Terug bij de hoofd ghat was de ceremonie net begonnen. De schipper manoeuvreerde het bootje met zijn peddels vakkundig tussen de honderden andere bootjes. Er waren westerse toeristen te vinden maar vooral Indiërs. De ghat wordt verlicht door ‘paraplu’s’ van lampjes, en vanuit de Ganges kijken de mensen vanaf de vele bootjes naar dit spektakel. De Ganga aarti duurde drie kwartier en was op twee naast elkaar gelegen ghats te volgen. Eentje begon een half uur later dan de andere. Dus als je iets gemist had dan kon je het bij de buren even later inhalen.

Maar wat mij tegenviel was waarschijnlijk het beeld dat ik had van vele honderdduizenden lampjes; dat waren er niet zoveel! Had ik toch te veel Dev Dipavali plaatjes bekeken?

Al met al was het een mooie belevenis om Divali in Varanasi te vieren. De aarti is ook mystieker dan bijvoorbeeld in Ayodhya.

 

 

[Foto 12]