Svastika Ramcharan: Waarom?

Reacties zijn gesloten

Mijn moeder heeft mij gevraagd het bárádeeg te kneden op haar verjaardag de komende week. Dat doe ik graag. Omdat ik het recept dat in mijn geheugen staat, nogal lang niet had gebruikt, was het verstandig om eerst een proefdeegje te maken en een bárátest thuis te houden. Terwijl ik een bolletje deeg in mijn handpalm platdrukte en een gaatje in het midden daarvan maakte, alvorens deze vorm in de hete olie te zetten, dacht ik aan de functie van het gaatje. “Zodat de hete olie tijdens het frituren zoveel mogelijk oppervlakte kan bereiken”, is mij ooit geleerd. Dat kan. Het is mij tot nu toe niet gelukt de echtheid van deze verklaring te confirmeren. Ik herinnerde me op dit moment ook de vraag van Bianca: “Waarom mag de bárá op deze dag geen gaatje?”, waarop de schoonzus van Carmen antwoordde met: “Ik het weet niet”.

Robby is in november van het vorige jaar heengegaan. Onaangekondigd, geheel onverwachts, terwijl hij volop genoot van het leven, haalde Yamraj hem op. Onbeschrijfelijk hard kwam dit aan voor eenieder om hem heen, vooral voor zijn kinderen en Carmen, zijn vrouw.  Volgens haar verroerde de tijd zich de dagen daarna niet. Toch is er nu een jaar verstreken en heeft zij onlangs de laatste ceremonie die volgens de Sanátan Dharm gehouden dient te worden voor de zielerust van de overledene, voorbereid. Op de dag van de dienst waren er conform de traditie verschillende gerechten klaargemaakt. Ook bárá’s, maar die mochten geen gaatjes hebben.  Bianca kreeg geen voldoend antwoord op haar waarom. Er waren nog maar enkele gasten, toen zij en ik op deze dag bij Carmen, onze collega/vriendin, waren. Die wisten het niet. Misschien had ze het antwoord als we er eerder waren, toen er meer aanwezigen waren. Wellicht zou de pandit een verklaring kunnen geven. Of ouderen, misschien ook jongeren, die zich verdiepen in de achtergrond en bedoeling van rituelen en traditie in de cultuur.

Traditie geeft culturele erfgoed door. Vaak worden gewoonten als vanzelfsprekend aangenomen en zonder besef van de achterliggende gedachte worden deze gehanteerd. Ook worden ze van de ene generatie op de andere doorgegeven, om maatschappelijke stabiliteit in stand te houden. Zo blijven ze leven. Tradities kunnen zeer waardevol zijn en zo worden beschouwd. Maar soms worden deze als conservatief en   remmend op de vooruitgang betiteld. Als de bedoeling niet duidelijk of aannemelijk is, wordt traditie ook wel verworpen. Steekhoudende, feitelijke uitleg zorgt voor wegvagen van weerstand en uiteindelijk accepteren en hanteren van gewoonten. Wanneer vage uitleg de regel in duister hult, is het niet te voorkomen dat kritische gebruikers zich zullen weren. Zo kunnen tradities, hoewel ze statisch lijken, veranderen en vernieuwen.

Enkele jaren terug was er een huwelijk in de familie. Als naaste familielid maakte ik deel uit van het hele gebeuren. Vanaf de voorbereidingsfase was ik erbij betrokken en merkte hoeveel invloed traditie had op het verloop van het geheel. Bij het treffen van de voorbereidingen werd steeds de gouden regel in acht genomen: comform de traditie. Om wegwijs gemaakt te worden door het traditiedoolhof waarin ze zich eensklaps bevonden, raadpleegden de ouders van de dulhá de pandit of leden van generaties voor hen. Dat ging soms makkelijk en zorgde voor perfecte ontraadseling. Anders gebeurde ook wel dat ze dankzij het veelzijdige karakter van de adviezen bleven ronddwalen in de wirwar. Voldoende gebruik van het eigen brein was dan doorslaggevend voor uitsluitsels. Gelukkig, want niet altijd is het juist om blindelings te vertrouwen op ervaring van anderen.

Tijdens een van de rituelen van dit huwelijk leerde ik een kostbare les: wees feitelijk overtuigd van het waarom ervan, alvorens de traditie voort te zetten. De dulhá werd op een plek geïnstalleerd, alwaar hij met hardi ingesmeerd zou worden. Geïnteresseerden namen plaats rondom hem om deel te zijn van dit ware schouwspel. Zijn moeder kwam met een náni en een áji aanlopen en gaf hen een ereplaats. Dichtbij de dulhá, vooral dichtbij haar, zodat, indien nodig, snelle feedback gegarandeerd was. Ik, reuzebenieuwd naar het hoe en waarom van dit gebeuren, vatte post vlak achter de twee wijzen. Ze gingen allemaal hun gang: niet alleen de bhauji’s die de eer hadden hun dewar te helpen aan een schone, stralende huid en anderen die er een gezellig festijn van maakten, maar ook de moeder die de blikken van goed- of afkeuring op het gelaat van zowel náni als áji nauwlettend observeerde. Ze deed steeds navraag bij haar ereraadgeefsters of alles verliep zoals het hoorde. Ze was zichtbaar gesterkt door hun aanwezigheid, omdat ze vertrouwde op de echtheid van hun adviezen. Toen was er opeens iets onduidelijk. Ik kan me nu niet heugen wat dat exact was, maar ik zie nog helder voor me hoe triomfantelijk de moeder de oude wijzen benaderde. Zittend in de schijnwerpers, zouden zij nu het licht laten schijnen op het duistere vraagstuk.  Na kort overleg met hen verwerkte dulhá ke mái hun antwoord in de handeling. Vol overgave en zekerheid, immers ze had deze instructie van haar betrouwbare bron.

Ik zat opgelucht te kijken naar het goede verloop. Tot ik delen van de  priveconversatie van de twee voor mij opving. Náni vroeg aan áji: “Weet je zeker dat het zo moet? Ik heb mijn twijfels daarover”. “Nee”, zei de ander. “Ik weet het niet zeker. Maar omdat er een antwoord wordt verwacht van ons, en dat antwoord beslissend is, heb ik maar wat gezegd. Het zal wel goed zijn”.

Ik nam de tijd om te realiseren wat de betekenis was van de zinnen die ik daarnet had gehoord. Terwijl ik het gebeuren verder aanschouwde, construeerde ik mijn standpunt. Met onderbouwing, goed genoeg om aannemelijk te maken voor mezelf. Uiteindelijk werd het geheel een prachtig huwelijksfeest sowieso vol tradities die voor mij niet allemaal als vanzelfsprekend waren.

Op ma’s jaardag zal ik ook meehelpen de bárá’s te bakken. Vooral om het gevormde deeg in de olie te zetten. Zo kan ik zorgen voor wat bárá’s zonder gat. Misschien is er iemand onder de gasten die dat opmerkt en misschien is er iemand die daar een kundige verklaring voor kan geven!